Bosbranden in de Amazone smelten gletsjers in de Andes en verergeren klimaatverandering
Smeltende gletsjers en brandende bossen: misschien wel de twee bekendste rampzalige gevolgen van de klimaatverandering die de aarde teistert. Uit nieuw onderzoek door een internationaal en multidisciplinair team van wetenschappers blijkt dat de twee niet alleen tegelijkertijd plaatsvinden, maar elkaar zelfs kunnen versterken!
Brandende longen en een zwarte lucht
Klimaatverandering vindt overal ter wereld plaats, maar over het algemeen zijn de verandering te langzaam en grootschalig om echt waar te nemen. Er zijn maar weinig veranderingen zo abrupt dat je de natuur daadwerkelijk ziet verdwijnen. Bij bosbranden en het smelten van ijskappen zijn die effecten wel heel direct te zien, wellicht dat we er daarom zoveel aandacht en berichtgeving aan schenken.
Zo ook de gigantische bosbranden die in 2019 het Amazonegebied teisterden: op bijna elk nieuws- of social media platform werden we overspoeld door berichten dat de branden in de amazone met 70% waren toegenomen ten opzichte van 2018. Het is al verontrustend genoeg dat de “longen van de aarde” worden weggeschroeid, maar nu blijkt dat de branden ook bijdragen aan het versnelde smelten van de gletsjers in het Andesgebergte.
Bij de onvolledige verbranding van organische materialen in bosbranden komt namelijk veel “carbon black” vrij: zo’n 800.000 ton koolstof in de vorm van rook en roet per jaar in Zuid-Amerika alleen. In de atmosfeer heeft deze extra koolstof(dioxide) directe klimaateffecten, terwijl de kleine roetdeeltjes ook neerslaan in omliggende gebieden en daar schade aan de gezondheid aanrichten. De roetdeeltjes die ontstaan bij de bosbranden in de Amazone landen vooral in het naastgelegen Andesgebergte, waar gletsjers op grote hoogte de zon weerkaatsen en bovendien miljoenen bewoners van drinkwater voorzien.
Kleine veranderingen met grote effecten
Het klimaat van de aarde is een complex systeem dat wordt gereguleerd door een aantal natuurlijke processen en feedbacklussen. Wanneer het evenwicht wordt verstoord kunnen deze lussen echter leiden tot vicieuze cirkels waarbij de effecten steeds erger worden. Een goed voorbeeld van zo’n vicieuze cirkel in het klimaat is de interactie tussen bosbranden en de koolstofcyclus: meer broeikasgassen in de atmosfeer zorgen voor een heter en droger klimaat, wat tot meer bosbranden leidt. Bosbranden stoten op hun beurt grote hoeveelheden koolstof uit, waardoor er nóg meer CO2 in de atmosfeer terecht komt en zo herhaalt de cyclus zich.
IJskappen en gletsjers zijn verantwoordelijk voor een soortgelijke feedbacklus die het klimaat beïnvloed. Witte sneeuw van gletsjers weerkaatst grote hoeveelheden zonlicht in plaats van de straling te absorberen zoals donkere kleuren doen, volgens het albedo (reflectievermogen van een oppervlak) principe. Mooie witte ijskappen houden de aardbol dus koel, terwijl donker zeewater en blootgestelde rotsen de aarde verder opwarmen.
Gletsjers: een donkere toekomst
Uit het onderzoek dat werd gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Scientific Reports blijkt dat ook bosbranden een effect hebben op de albedo van bestaande ijskappen. Gletsjers met meer roetdeeltjes zijn namelijk donkerder van kleur en hebben daardoor een lagere albedo waarde. In plaats van alle hitte te weerkaatsen absorberen deze met roet bevuilde gletsjers een groter deel van de energie uit zonnestraling, waardoor de temperatuur stijgt en de gletsjer sneller smelt.
In berichten over het klimaat heeft men het vaak over een “tipping point”. Er bestaat een bepaald omslagpunt waarna het voor de aarde niet langer mogelijk is zich zonder externe hulp te herstellen naar de status quo waarin de menselijke beschaving is geboren en opgegroeid. Dit omslagpunt bestaat grotendeels doordat de vicieuze cirkels die al in werking zijn zichzelf blijven versterken en op een gegeven moment niet meer te houden zullen zijn. Deze vinding die de interactie tussen verschillende lussen blootlegt voegt een hele nieuwe laag van complexiteit toe aan toekomstige klimaatmodellen en demonstreert wederom het belang van urgente klimaatacties en natuurbescherming.